Wat is pleonasme? Definitie en oplossingen

In schrijfgidsen staat vaak dat je werk helder, strak en efficiënt moet zijn, waarbij elk woord zijn plaats moet verdienen.

Als je het aan een professionele schrijver vraagt, is de gouden regel altijd geweest om zonder opsmuk te schrijven.

Maar soms breekt het meest memorabele schrijven bewust met de regels.

Er zijn momenten waarop je “gratis geschenk” moet zeggen, ook al zijn geschenken gratis. Of “kleine details” zeggen, omdat het ritme en meer nadruk geeft.

Dat is geen flauwekul, dat is de wondere wereld van pleonasme. Het is een techniek waarbij woorden opzettelijk worden herhaald of toegevoegd om meer kracht bij te zetten.

Je hebt waarschijnlijk je hele leven al pleonasmen gebruikt zonder dat je het wist. Zie je wat we daar deden?

Je hele leven. Je hele leven. Hetzelfde, twee keer gezegd, en toch kan het in deze context juist aanvoelen.

In dit artikel bekijken we wat pleonasmen zijn, wanneer je ze kunt gebruiken en hoe je kunt voorkomen dat je tekst klinkt als een overbodige wirwar van onnodige herhalingen (ja, dat was ook opzettelijk).

---

Belangrijkste opmerkingen

• Pleonasme gebruikt extra woorden om nadruk, ritme of emotionele impact in je tekst te creëren.

• In tegenstelling tot onbedoelde redundantie is pleonasme een bewust retorisch middel dat een bepaald doel dient.

• Veelvoorkomende voorbeelden zijn “brandend vuur”, “verleden” en “dichte nabijheid”.”

• Effectief pleonasme versterkt de betekenis, terwijl ineffectief pleonasme je tekst alleen maar onoverzichtelijk maakt.

• De context bepaalt of je pleonasme een briljante nadruk is of slordig schrijven.

---

Wat is pleonasme?

Pleonasme klinkt misschien als een ziekte die je kunt oplopen in een openbaar zwembad, maar het is eigenlijk een retorisch middel die al sinds de Griekse oudheid bestaat.

Schrijvers gebruiken het. Sprekers zijn er dol op. Je oma gebruikt waarschijnlijk zonder erbij na te denken pleonasmen in informele gesprekken.

Pleonasme Definitie

Pleonasme is de techniek waarbij meer woorden dan nodig worden gebruikt om een idee uit te drukken.

Die extra woorden staan er niet zomaar om ruimte in te nemen, maar dienen om nadruk te leggen, ritme te creëren of de zin beter te laten onthouden.

Het woord zelf komt uit het Grieks “pleonasmes, wat ”overdaad“ of ”overvloed“ betekent. Het is wanneer je zegt ”Ik heb het met eigen ogen gezien' in plaats van alleen 'Ik heb het gezien'.”

Technisch gezien gebeurt alles wat je ziet met je eigen ogen. Maar door die extra woorden toe te voegen, krijgt iemand het gevoel dat je daadwerkelijk getuige bent geweest van iets ongelooflijks.

Pleonasme bevindt zich in die vreemde ruimte tussen fout en kunstzinnigheid. Grammaticacontroleprogramma's hebben er een hekel aan en schrijfdocenten waarschuwen ervoor, maar de meest boeiende proza omarmt het vaak.

Klassieke voorbeelden van pleonasme

Laten we eens kijken naar enkele pleonasmen die je misschien wel eens hebt gebruikt of gehoord:

• “Gratis geschenk” – Alle geschenken zijn per definitie gratis, maar deze zin benadrukt het feit dat er geen verplichtingen aan verbonden zijn.
• “Extra bonus” – Een bonus is al iets extra's, maar door te zeggen “extra bonus” voelt het nog specialer aan. Het is de kers op de taart.
• “Eindresultaat” – Resultaten komen aan het einde. Dat is wat ze tot resultaten maakt. Maar “eindresultaat” heeft iets definitiefs dat “resultaat” alleen niet helemaal weergeeft.
• “Verleden” – Geschiedenis gaat altijd over het verleden, maar “verleden geschiedenis” klinkt serieuzer, officiëler, zoals iets wat je in een documentaire zou horen.
• “Vooruit plannen” – Alle planning gebeurt vooraf. Maar “vooraf plannen” suggereert dat je alles onder controle hebt en niet op het laatste moment nog maar wat doet.
• “Dichte nabijheid” – Nabijheid betekent al dichtbij zijn, maar “dichte nabijheid” voelt op de een of andere manier nog dichterbij, alsof dingen elkaar bijna raken.

Zie je een patroon? Deze uitdrukkingen klinken goed, ook al zijn ze technisch gezien fout. Dat is de magie van pleonasme.

Het werkt op emotioneel niveau in plaats van puur logisch.

Historische achtergrond van pleonasme

Oude retorici Ik vond dit geweldig. Ze hadden voor alles een naam, en pleonasme werd beschouwd als een legitiem middel om te overtuigen.

Cicero gebruikte het. Quintilianus ook. Als je in het oude Rome een publiek wilde raken, moest je weten hoe je strategische redundantie moest inzetten.

Shakespeare was een meester in pleonasmen. “Met mijn eigen ogen” komt in al zijn toneelstukken voor.

Hij gaf ons “the most unkindest cut of all” in Julius Caesar, een dubbele superlatief die grammaticaal gezien afschuwelijk is, maar dramatisch gezien perfect. Niemand herinnert zich “the unkindest cut”.” 

Ze herinneren zich “de meest wrede wond”.”

De King James Bijbel staat vol met pleonasmen. “Vraag, en het zal u gegeven worden.” “Gij hebt het vrijelijk ontvangen, geef het ook vrijelijk.”

Deze zinnen blijven je bij juist omdat ze meer woorden gebruiken dan strikt noodzakelijk is. De herhaling zorgt voor ritme en nadruk die eenvoudigere constructies niet kunnen evenaren.

De moderne reclame heeft pleonasme herontdekt. “Nieuwe innovatie.” “Volledig afgewerkt.” “Absoluut perfect.” Deze uitdrukkingen zouden niet moeten werken, maar dat doen ze wel.

Ze laten producten innovatiever, volwassener en perfecter klinken dan de basiswoorden alleen zouden kunnen.

Pleonasme heeft door de geschiedenis heen standgehouden omdat het werkt. Als het slechts slordig schrijven was, zou het eeuwen geleden al zijn verdwenen. In plaats daarvan lijkt het erop dat elke generatie schrijvers de kracht ervan opnieuw ontdekt.

Waarom schrijvers pleonasmen gebruiken

Waarom voegen schrijvers dan bewust onnodige woorden toe? Wat is het nut van opzettelijke redundantie?

• Ter benadrukking. Wanneer je wilt dat lezers iets echt begrijpen, herhaling helpt. “Ik ben volledig en volkomen uitgeput” legt extra nadruk in vergelijking met “Ik ben uitgeput”. De extra woorden stapelen zich op, waardoor de uitputting realistischer, totaal en onmogelijk te negeren lijkt.
• Ritme is belangrijk in proza. Soms heeft een zin die extra lettergrepen nodig om goed te klinken. “Herhaal nog eens” klinkt in bepaalde contexten beter dan alleen “herhaal”. Je oor vertelt je wanneer het ritme goed is, zelfs als je hersenen weten dat de woorden overbodig zijn.
• De emotionele impact wordt versterkt. Pleonasme zorgt voor intensiteit. “Brandend heet” is heter dan “heet”. “IJskoud” is kouder dan “koud”. De redundantie zelf wordt een vorm van nadruk waardoor lezers de temperatuur voelen.
• Culturele verwachtingen spelen een rol. Sommige pleonasmen komen zo vaak voor dat het vreemd klinkt om ze weg te laten. Als iemand je een “gratis cadeau” aanbiedt, klinkt het eerder pietluttig dan slim om te zeggen: “Dat is overbodig, alle cadeaus zijn gratis”.
• De stem van het personage wordt ontwikkeld. Een personage dat zegt “Ik heb het met mijn eigen ogen gezien” klinkt anders dan iemand die zegt “Ik heb het gezien”. Pleonasme kan een middel zijn om een personage te karakteriseren, door te laten zien hoe iemand denkt en spreekt.
• Komedie is vaak gebaseerd op pleonasme. Het toevoegen van onnodige bijvoeglijke naamwoorden zorgt voor humor. “Irregardless” is geen bestaand woord, maar personages die het gebruiken, vertellen ons iets over zichzelf. “A small tiny little problem” is grappiger dan “a small problem”, juist vanwege de redundantie.

De sleutel is intentie. Goede schrijvers kiezen bewust voor pleonasme en weten precies wat die extra woorden bereiken.

Slechte schrijvers gooien gewoon woorden in het rond. hun woordenaantal verhogen op de pagina zonder na te denken of elk ervan zijn plaats verdient.

Pleonasme versus redundantie

Maar is pleonasme niet gewoon overbodigheid? Ja en nee.

Redundantie is de bredere categorie. Het is elke keer dat je informatie onnodig herhaalt. Pleonasme is een specifiek type redundantie dat een retorisch doel dient.

Alle pleonasmen zijn overbodig, maar niet alle overbodigheid is een pleonasme.

• Overbodigheid zonder doel is gewoon rommel. “De reden is omdat” moet “de reden is” of “omdat” zijn, maar niet beide. “Op dit moment” moet “nu” zijn. Dit zijn verbale tics, geen retorische middelen. Ze maken het schrijven slechter, niet beter.
• Pleonasme met een doel versterkt de betekenis. “Ik heb het met eigen ogen gezien” benadrukt het persoonlijke getuigenis op een manier die “Ik heb het gezien” niet doet. De herhaling werkt wel.

Hier is een test: kun je de extra woorden verwijderen zonder iets belangrijks te verliezen? Zo ja, dan is het waarschijnlijk gewoon overbodig. Zo nee, dan heb je waarschijnlijk te maken met effectief pleonasme.

Laten we eens kijken naar een voorbeeld met behulp van Undetectable AI's. Alinea herschrijver. Stel dat je deze overdreven redundante alinea hebt geschreven:

“Persoonlijk ben ik van mening dat de toekomst er rooskleurig en veelbelovend uitziet. We moeten vooruit plannen, zodat we ons kunnen voorbereiden op wat er in de toekomst op ons afkomt.”

Dat is een hoop overbodige informatie zonder enig doel. Als je dit door een paragraafherschrijver haalt, krijg je misschien het volgende:

“De toekomst ziet er veelbelovend uit en ik ben optimistisch over wat er komen gaat. Om ervoor te zorgen dat we goed voorbereid zijn, is het essentieel om vooruit te plannen en te anticiperen op de uitdagingen en kansen die voor ons liggen. Door dit te doen, kunnen we proactief eventuele problemen aanpakken en optimaal profiteren van de kansen die zich zullen voordoen. Met een zorgvuldige planning en een vooruitstrevende aanpak kunnen we een betere toekomst voor onszelf en toekomstige generaties opbouwen.”

Zie je het verschil? De herschrijver verwijdert zinloze herhalingen (“persoonlijke mening” is altijd persoonlijk, “toekomst” ligt altijd voor ons, “vooruit plannen” heeft geen “van tevoren” nodig), terwijl hij effectieve pleonasmen behoudt waar die een doel dienen. “Vooruit plannen” kan blijven staan omdat de uitdrukking idiomatisch is geworden; het betekent iets anders dan alleen “plannen”.”

Het doel is niet om alle redundantie te elimineren, maar alleen om redundantie te elimineren die niet rendabel is en tegelijkertijd de leesbaarheid verbeteren.

Veelgemaakte fouten bij het gebruik van pleonasme

Zelfs opzettelijke pleonasmen kunnen verkeerd uitpakken. Dit zijn de grootste fouten die schrijvers maken:

• Overmatig gebruik verandert alles in ruis. Als elke tweede zin pleonasme bevat, wordt er niets benadrukt. De techniek verliest zijn kracht. Gebruik pleonasme als een specerij: een beetje versterkt de smaak, maar te veel verpest de maaltijd.
• Het gebruik van pleonasme in formele teksten werkt vaak averechts. Wetenschappelijke artikelen en bedrijfsrapporten vereisen nauwkeurigheid. “Vooruit plannen” kan misschien nog wel in marketingteksten, maar “plannen” werkt beter in een projectvoorstel. Ken uw publiek en context.
• Te veel overbodige zinnen achter elkaar plaatsen klinkt belachelijk. “Het uiteindelijke eindresultaat” is niet drie keer zo nadrukkelijk als “het resultaat”. Kies één pleonasme per idee en ga verder.
• Het gebruik van clichématige pleonasmen getuigt van lui denken. “Extra bonus” en “gratis geschenk” zijn zo gebruikelijk dat ze hun kracht hebben verloren. Als je pleonasme wilt gebruiken, probeer het dan op een originele manier te doen. Zoek nieuwe manieren om redundant te zijn.
• Vergeten dat verschillende lezers verschillend reageren. Wat voor de ene lezer nadrukkelijk klinkt, klinkt voor de andere lezer dom. Sommige mensen houden van “irregardless”. Anderen huiveren bij het horen van dit woord. Bedenk voor wie u schrijft.
• Het mengen van registers zorgt voor verwarring. Als je strakke, minimalistische proza schrijft, breekt het plotseling invoegen van “volledig en totaal vernietigd” met de gevestigde stijl.

De grootste fout? Geen bewuste keuze maken. Pleonasme werkt als je weet dat je het gebruikt en waarom. Het werkt niet als het gewoon verbale rommel is die je tijdens het redigeren over het hoofd hebt gezien.

Hoe pleonasme effectief te gebruiken

Hoe gebruik je pleonasme als een professional?

Dit is je plan van aanpak:

1. Begin met te weten welke regel je overtreedt. Je kunt pleonasme niet effectief gebruiken als je niet begrijpt waarom het technisch gezien overbodig is. Leer eerst de grammatica, breek die daarna.
2. Gebruik pleonasme spaarzaam voor een maximaal effect. Zie het als een speciaal effect. De eerste keer dat Darth Vader in Star Wars verschijnt, is dat dramatisch. Als Darth Vader elke drie minuten verschijnt, wordt het saai. Hetzelfde geldt voor pleonasme.
3. Match pleonasme aan stem van personage. Een professor zal waarschijnlijk niet zeggen “met mijn eigen ogen”, maar een grootmoeder misschien wel. Laat de spraakpatronen van je personages je keuzes bepalen.
4. Lees je werk hardop voor. Je oor vangt dingen op die je ogen missen. Als een pleonasme natuurlijk klinkt wanneer je het uitspreekt, zal het waarschijnlijk werken. Als het onhandig klinkt, schrap het dan.
5. Denk na over je genre. In komedies mag er meer pleonasme worden gebruikt dan in technische teksten. In marketingteksten wordt het anders gebruikt dan in literaire fictie. Pas je aanpak aan op basis van wat je schrijft.
6. Bewerk met een doel. Als je tijdens het reviseren een pleonasme tegenkomt, vraag jezelf dan af: heeft dit een functie? Voegt het nadruk, ritme of karakter toe? Zo ja, behoud het dan. Zo nee, schrap het dan.

Hulpmiddelen zoals niet-opspoorbare AI's AI Humanizer zijn bijzonder handig in deze situaties. Stel dat je iets hebt geschreven dat technisch correct is, maar robotachtig klinkt:

“Het plan vereist voorbereiding voordat het kan worden uitgevoerd.”

Dat is helder en duidelijk, maar het mist persoonlijkheid. Een humanizer zou kunnen voorstellen:

“Het plan vereist voorbereiding voordat we het daadwerkelijk kunnen uitvoeren.”

Nu heb je “voorbereiding” (pleonasme) en “daadwerkelijk implementeren” (nog een subtiele redundantie) toegevoegd, waardoor de zin meer klinkt als iets wat een mens tijdens een vergadering zou zeggen. De redundantie zorgt voor een natuurlijk ritme en nadruk.

Het belangrijkste is dat je pleonasme opzettelijk klinkt, niet toevallig. Lezers moeten de nadruk voelen, niet de techniek opmerken.

Ga aan de slag met onze AI Detector en Humanizer in de widget hieronder!

Zeg het twee keer, meen het één keer

Pleonasme is een van die schrijftechnieken waar grammaticale puristen gek van worden, maar die bij lezers een bepaald gevoel oproepen.

Dat is de afweging. Je offert technische correctheid op voor emotionele impact, ritme of nadruk.

Moet je het gebruiken? Dat hangt af van wat je schrijft en voor wie je schrijft. Zakelijke e-mails? Houd het waarschijnlijk minimaal. Komische sketches? Ga je gang. Literaire fictie?

Gebruik het verstandig voor personagestemmen en belangrijke momenten. Marketingteksten? Dat is bijna een vereiste.

Het belangrijkste is bewustzijn. Weet wanneer je overbodig bent. Weet waarom die extra woorden er staan.

Maak bewuste keuzes over elke pleonasme die in je definitieve versie terechtkomt, en zorg ervoor dat elk overbodig woord er met opzet staat, een echte functie vervult en zijn plaats op de pagina verdient.

Dat is het geheim van goede pleonasme. Het gaat niet om het toevoegen van onnodige woorden. Het gaat om het toevoegen van noodzakelijke redundantie.

En zodra je het verschil begrijpt, zal je schrijfstijl volledig en totaal veranderen.

Zorg ervoor dat uw schrijfstijl natuurlijk en menselijk blijft met Niet detecteerbare AI.